نوروفیدبک
در مغز تمام ما انسان ها، هزاران فرایند و فعالیت خودکار و غیر ارادی در حال اتفاق افتادن است. فرایندهای ناهشیار بیشماری که کاملاازحوزه ی آگاهی واختیارما به دورهستند.
هر لحظه در مغز هریک از ما، امواج مغزی خاص و فرایندهای فیزیولوژیک بی شماری در جریان است بدون آنکه ما آگاهی وشناختی نسبت به نحوه ی عملکرد آن ها داشته باشیم. فرایندهای فیزیولوژیک نهفته در مغز ما و امواج مغزی موجود در آن دائما و بدون دخالت آگاهانه ی ما بر روی رفتار، افکار، عملکرد و وضعیت سلامت جسمی و روانی ما تاثیر گذارند.
هیچ یک از ما انسان ها در شرایط طبیعی و نرمال نمی توانیم در مورد نحوهی عملکرد هر یک از این واکنشهای فیزیولوژیک غیرارادی و امواج مغزی موجود در مغزمان اطلاعات دقیق و روشنی داشته باشیم. به خودتان نگاه کنید! آیا می دانید در حال حاضر امواج مغزی شما در چه وضعیتی قرار دارند؟
طبیعتا در شرایط طبیعی و بدون استفاده از ابزارهای خاص نمی توانید نسبت به هیچ کدام از واکنش های فیزیولوژیک بدن خود آگاهی دقیقی داشته باشید.
ولي بايد بدانيم روش هايي وجود دارد كه با استفاده از آنها نه تنها مي توانيم نسبت به برخي واكنش هاي فيزيولوژيك بدن خود آگاهي داشته باشيم بلكه مي توانيم آنها را تحت كنترل خود درآورده و موجب كاهش يا افزايش آنها شويم. روش مورد استفاده بيوفيدبك نام دارد.
بیوفیدبک مانند آینه ای است که عملکرد مغزمان را که به طور عادی ما از آن آگاه نیستیم ، به نمایش در می آورد و به ما می آموزد تا اطلاعاتی راجع به وضعیت بیولوژیک مغز خود بدست بیاوریم و از این اطلاعات جهت کنترل ارادی فعالیت های مغزمان استفاده کنیم. از انواع بيوفيذبك مي توان به بيوفيدبك حرارتي پوست، فشار خون و تنفسي و... اشاره كرد. در واقع بيوفيدبك مورد استفاده در سيستم عصبي و مغزي نوروفيدبك نام مي گيرد.
نوروفيدبك نوعي بيوفيدبك است كه مي تواند به تسهيل تغييرات موضعي در امواج مغز شود.
در مغز هر انسان چهار نوع موج مغزي وجود دارد:
موج آلفا در زمان آرامش و relaxationفعالیت بسزایی دارد.
موج بتا سریع ترین موج مغزی است و در مواقع توجه و تمرکز فعالیت زیادی دارد. موجی به نام SMR نیز وجود دارد که زیرمجموعه ای از موج بتا است و زمانی که فرد برای انجام یک فعالیت کاملاً فوکوس کرده فعال است.
موج تتا در زمانی که فرد در حال به خواب رفتن است و یا افکار پوچ و بی هدفی دارد فعال است .
موج دلتا کندترین موج مغز است و در هنگام خواب عمیق فعال ترین موج است.
حال در فعاليت هاي مختلف و در اختلالات مختلف همچون ADHD، افسردگي، اضطراب، وسواس، اختلالات يادگيري و... فعاليت اين موج ها افزايش و كاهش مي يابد، كه در اختلالات و نابهنجاري ها اين كاهش و افزايش از حالت طبيعي و بهنجار خود خارج مي شوند و بيش از حد يا كمتر از حد نرمال مي گردند.
بعنوان مثال؛ وقتی یک کودک نرمال تلاش می کند مطلبی بخواند یا روی موضوعی تمرکز کند، امواج بتا در مغزش افزایش می یابد، اما در کودکان بیش فعال، این اتفاق نمی افتد و به جای افزایش موج بتا، موج تتا در مغزشان افزایش می یابد (موج افکار پوچ) و این به این معنی است که این کودکان نمی توانند به اندازه کودکان دیگر تمرکز کنند.برای مثال، افرادی که از مشکلات یادگیری رنج می برند فرکانس موج بتا پایین تری نسبت به افراد عادی دارند.
بنابراین مادامی که ما بتوانیم امواج مغزی خود را کنترل کنیم، می توانیم حافظه و تمرکز خود را بهبود بخشیم.
نوروفیدبک، واکنش های فیزیولوژیک نهفته درمغزانسان و امواج مغزی که هر لحظه بر وضعیت رفتاری و عملکردی ما اثر گذارند را ثبت می کند و بعد آن چه که در همان لحظه در مغز انسان در حال اتفاق افتادن است را کاملا دقیق، روشن و واضح روی صفحه ی نمایشگر به تصویر می کشد.
نوروفیدبک به انسان کم می کند تا از وضعیت امواج مغزی خود، از نحوه ی عملکرد واکنش های زیست شناختی غیرارادی مغز خود در لحظه، آگاهی و شناخت دقیق و فوری کسب کند. این افزایش آگاهی و شناخت به فرد کمک می کند تا بتواند در جهت رفع اشکالات و ناهنجاری های موجود در امواج مغزی خود اقدام کند. افزایش آگاهی نسبت به وضعیت امواج مغزی با عث می شود فرد بتواند کنترل بیشتری بر این امواج داشتهباشد.
نورووفیدبک روشی است برای اینکه یاد بگیریم چگونه امواج مغزی و فعالیت هایی که در مغز ما به طور طبیعی و خودکار انجام می شود را کنترل کنیم. در حقیقت با نوروفیدبک می آموزیم به طور ارادی امواج مغزی خود را با استفاده از بازخوردی که از دستگاه دریافت میکنیم تغییر بدهیم.
نوروفیدبک ابزاری است برای کنترل، تغییر و اصلاح امواج مغزی در جهت رسیدن به کاهش علائم بیماری و افزایش سطح سلامت جسمانی و روانی.
در این روش شما در مقابل یک مانیتور می نشینید و الکترودی که روی سر شما قرار دارد امواج مغزی شما را دریافت و به کامپیوتر هدایت می کند .حالا شما با دیدن امواج مغزی خود روی صفحه مانیتور می توانید به تنظیم و کنترل آنها بپردازید و در تمام این مراحل درمانگر در کنار شما نشسته و به شما یاد می دهد که چگونه می توانید این کار را انجام دهید.
درواقع نوروفیدبک شما را قادر به دیدن دنیای درون مغزتان می کند ، به عنوان مثال در صفحه مانیتور شما یک شکل شبیه سازی شده امواج مغزی را به شکل یک بازی می بینید و با نگاه کردن به صفحه مانیتور و بدون استفاده از دست شروع به بازی می کنید. دستگاه الگوهای امواج مغزی شما را پردازش می کند و در صورتیکه این الگوها مناسب باشد شما در بازی به جلو خواهید رفت و در غیر اینصورت شکست می خورید ،به این ترتیب شما یادمیگیرید که مثلا در شرایط اضطراب چگونه می توانید مغز خود را طوری تنظیم کنید که آرامش جایگزین اضطراب شود.
در نوروفيدبك مراجع هيچ نوع تحريك الكتريكي و يا پيغام آگاهانه اي دريافت نميكند. در اين روش هيچ نوع سيگنال ورودي وجود ندارد و در نتيجه استرسزا نيست چون مراجعي كه فيدبك دريافت ميكند، فقط سيگنالهاي خروجي دارد كه آن هم در سطح فعاليت نوروني ناخودآگاه انجام ميشود.بنابراين نوروفيدبك كسب مهارت در خود تنظيمي است كه باعث تقويت خودآگاهي ميشود. وقتي مراجع توسط فيدبكهاي صوتي و تصويري در هر لحظه تحريك ميشود مغز موثرتر عمل ميكند. مهم ترين موضوع اين است كه مراجع به خوبي ياد مي گيرد در آينده چگونه و بدون استفاده از دستگاه نوروفيدبك به سطح پيشرفتهاي از حالت ذهني دست يابد.
نوروفيدبك شبيه يك برنامه تمريني جامع است، چون راه هاي ارتباطي بين نورونها را تقويت ميكند و باعث افزايش پذيرش ذهني و انعطافپذيري ميشود و بيشتر مشابه يادگيري است.
روش نوروفیدبک توسط اداره غذا و داروی آمریکا ( معتبرترین سازمان جهانی پزشکی)جهت درمان اضطراب ،استرس،افسردگی،بیش فعالی کم توجهی، سردرد (میگرن)،دردهای مزمن،اختلالات خواب،سوء مصرف مواد،وسواس و بازتوانی سکته مغزی مورد تایید قرار گرفته است.نوروفیدبک عوارض جانبی دارو درمانی را ندارد و اثرات درمانی پایدارتری نیز دارد،فعالیت های کل مغز را کنترل می کند وبهبودی پایدار بیماری را شامل می شود.
مزیت های نوروفیدبک :
1. نداشتن عوارض جانبی
2. داشتن اثرات درمانی پایدار
3. تعمیم به موقعیتهای جدید : هدف نوروفیدبک آموزش خودتنظیمی به مغز است وسعی دارد به آن یاد دهد که چگونه خود را تنظیم کند.
4. تثبیت عملکرد سراسری مغز با افزایش توانایی مغز در تولید امواج مغزی مختلف در محدوده صحیح
کاربردهای درمانی نوروفیدبک:
-بیش‌فعالی/كمبودتوجه (AD/HD):بیش از هر زمان دیگری، برای درمان AD/HD از نوروفیدبك استفاده شده است.
- اضطراب
(Anxiety):بسیاری از متخصصان، بكارگیری نوروفیدبك به منظور درمان اضطراب را یكی از عمده‌ترین موارد و زمینه‌های استفاده از نوروفیدبك می‌دانند. اكثر آنها معتقدند اضطراب یكی از اولین مواردی بود كه به نوروفیدبك پاسخ داد.
- ناتوانی یادگیری (Learning Disability)، این اختلالات در سنین دبستان شایع هستند. در درمان این اختلالات، نوروفیدبك تحول بزرگی ایجاد كرده است. در این مورد نوروفیدبك به تنهایی پاسخگوست و نیازي به درمان مكمل ندارد. معمولاً با كامل كردن یك دوره درمانی بهبودی ثابتی حاصل می‌شود.
- اختلالات خواب: اولین تغییراتی كه مراجعین عموماً بعد از شروع درمان با نوروفیدبك مشاهده می‌كنند، تغییر و تنظیم خوابشان است. بنابراین می‌توان از نوروفیدبك در درمان اختلالات خواب نیز استفاده كرد.
افسردگی :در مورد بیماران مبتلا به افسردگی اساسی كه هیچ درمانی برای آنها كارساز نبوده، نوروفیدبك در اغلب موارد بهبوددهنده بوده است.
دردهای مزمن و سردردهای میگرنی: درمانگران و پزشكانی كه از نوروفیدبك برای درمان دردهای مزمن وسردردهای میگرنی استفاده كرده‌اند، اعلام كردند كه وقوع و شدت حملات میگرن در اكثر موارد با استفاده از این روش كاهش می‌یابد و حتی از بین می‌رود.
در جلسه نوروفيدبك:
در نوروفیدبک سنسورهایی كه الكترود نامیده می‌شوند بر روی پوست سر بیمار قرار می‌گیرند. این سنسورها فعالیت الکتریکی مغز فرد راثبتو درغالب امواج مغزی ( در اغلب موارد به شکل شبیه‌سازی شده در قالب یک بازی کامپیوتری یا فیلم ویدئویی) به او نشان می‌دهند. در این حالت پخش فیلم یا هدایت بازی کامپیوتری بدون استفاده از دست و تنها با امواج مغزی شخص انجام می‌شود.
به این شکل فرد با دیدن پیشرفت یا توقف بازی و گرفتن پاداش یا از دست دادن امتیاز و یا تغییراتی که در صدا یا پخش فیلم به وجود می‌آید، پی به شرایط مطلوب یا نا مطلوب امواج مغزی خود برده و سعی می‌کند تا با هدایت بازی یافیلم، وضعیت تولید امواج مغزی خود را اصلاح کند.
نوروفیدبک در واقع یک فرایند آموزشی است که در آن مغز خود تنظیمی را فرا می‌گیرد. در طول آموزش، فعالیت مغز توسط اداره هشیار و ناهشیار توجه كنترل می‌شود. یادگیری هشیارانه زمانی اتفاق می‌افتد كه فرد در می‌یابد كه چطور سیگنال فیدبك به توجه و وضعیت ذهنی او ارتباط پیدا می‌كند.
قسمت عمده یادگیری در سطح ناهشیار اتفاق می‌افتد، جائی كه مغز تدریجاً می‌تواند بصورت مستقیم و خودكار سیگنال فیدبك را كنترل كند. مهارت‌های جدید كه بصورت آگاهانه و ناآگاهانه بدست آمده‌اند در طول آموزش درونی می‌شوند و بطور خودكار به فعالیت‌های روزانه فرد منتقل می‌شوند. این کار درست مانند یادگرفتن رانندگی است. همانطورکه رانندگی پس ازیادگیری کامل به صورت یک سری اعمال خودکار در می‌آید و هیچگاه فراموش نمی‌گردد، مهارت‌هایی نیز که مغز در طی آموزش نوروفیدبک فرا می‌گیرد ماندگار خواهند بود.