“رفتارهای پر خطر در نوجوانان”
نوجوانی دوره انتقال از کودکی به بزرگسالی است و الگوهای رفتاری مهمی که می توانند در تمام طول عمر بر زندگی فرد اثر گذار باشند، در این دوره شکل می گیرند. تغییرات این دوره از رشد ممکن است زمینه ساز مشکلات خاصی شود. هنگامی که نوجوانان نمی توانند به طور موفقیت آمیز بر بحران ها و چالش های تحولی غلبه کنند، پریشانی های روانشناختی را تجربه خواهند کرد. در این شرایط اختلال فراوانی در جریان بهنجار زندگی روزمره و جنبه های عاطفی، اجتماعی و شناختی بروز خواهد کرد که به دنبال آن شخصیت آن ها دچار اغتشاش خواهد شد. در این دوره نوجوانان با مسائلی درگیر خواهند شد که ویژه خود آنهاست. از جمله این مسائل می توان به مواردی مانند: رشد و تحول سریع، رسش جسمی، اجتماعی و روان شناختی (که البته هنگی به طور همزمان رخ نمی دهند)، رسش جنسی و نیز آغاز فعالیت های جنسی، کمبود دانش و مهارت مورد نیاز برای تصمیم گیری درست در بسیاری از موارد، الگوی فکری که در آن برآورده کردن نیازهای آنی و تلاش برای دستیابی به هدف های طولانی مدت برتری دارد، اشاره کرد.
در دوره نوجوانی و جوانی، بررسی شیوع آسیب های اجتماعی و راه های پیشگیری از آن یکی از مهمترین مراحل زندگی آدمی محسوب می شود و آخرین مرحله تحول شناختی و گذار از مرحله پیرو دیگران بودن به دوره مستقل بودن است، دوره ای که نوجوان به هویت واقعی خویش دست می یابد. در این مرحله نوجوانان الگوهای خود را در جای دیگری جستجو می کند. میل به اظهار وجود و اثبات خود که یکی از طبیعی ترین حالات روانی دوره نوجوانی است. اگر بزرگسالان ویژگی های این دوره از زندگی نوجوانان را بشناسند و با آنان برخوردی مناسب داشته باشند، هم نوجوانان به هویت خویش دست می یابند و هم بزرگسالان کمتر احساس نگرانی می کنند. از این رو می توان گفت بیشتر انحرافات نوجوانان ریشه در ناکامی های اولیه زندگی دارد.
یکی از رفتارهای مورد بررسی در این دوره رفتارهای پر خطر است. شیوع رفتارهای پر خطر، یکی از موضوعات و مسائل جدی تهدید کننده بهزیستی روان شناختی می باشد که در سال های اخیر با توجه به تغییرات سریع اجتماعی، از سوی سازمان های بهداشتی، مجریان قانون و سیاستگذاران اجتماعی به عنوان یکی از مهمترین مشکلات موجود در جامعه مورد توجه قرار گرفته است.
هنگامی که ناآماده بودن یک نوجوان از نظر ابزارهای مورد نیاز برای برخورد با مسائل با ویژگی هایی از دوره نوجوانی همراه می شود که در بسیاری از موارد وی را به سوی رفتارها و کارهای خطرناک و پر دردسر می کشانند، اهمیت توجه این دوره روشن تر می شود. در واقع نوجوانان در کنار مسائل هویتی، جنسیتی، مسائل مربوط به رابطه با دوستان، مسائل درسی و مانند آن، به دنبال تجربه چیزهایی هستند که از رویه های زندگی افراد بزرگسال پیرامون خود دریافت می کنند که یکی از آن ها می تواند تجربه رفتارهای پرخطری همانند مصرف مواد باشد.
اغلب رفتارهای پر خطر در سنین قبل از ۱۸ سالگی آغاز می شوند و با توجه به ساختار سنی جوان کشور و نظر به آن که نوجوانان آسیب پذیرترین قشر جامعه در برابر رفتارهای پر خطر را تشکیل می دهند، بدیهی است که هر گونه ضایعه و نارسایی در بهداشت جسمی و روانی و در نتیجه کاهش توانایی این قشر حرکت ساز، به گونه ای غیر قابل اجتناب به کندی در پیشرفت جامعه می انجامد و از طرف دیگر عدم سلامت جسمی و روانی آن ها ممکن است در دراز مدت بر سلامت روان افراد جامعه اثر منفی بگذارد.
بنابراین پرداختن به آسیب های اجتماعی ناشی از رفتارهای پر خطر از ضروریات هر جامعه محسوب می شود. آسیب های اجتماعی یک مفهوم رفتاری است که به طریقی با انتظارهای مشترک اعضای یک جامعه سازگاری ندارد و بیشتر افراد، آن را ناپسند و نادرست می دانند. در واقع هر جامعه از اعضای خود انتظار دارد از ارزش ها و هنجارها تبعیت کنند اما همواره عده ای پیدا می شوند که پاره ای از این ارزش ها و هنجارها را رعایت نمی کنند. این آسیب ها بیش از هر گروهی نوجوانان را در خطر قرار می دهد. به بیان دیگر، هرچند که هیچ یک از بخش های جامعه از عواقب ناگوار رفتارهای تهدید کننده سلامت در امان نیستند، اما برخی از گروه های اجتماعی از جمله نوجوانان در معرض خطر بیشتری قرار دارد؛ زیرا بسیاری از نوجوانان در رویارویی با دشواری ها و بحران های دوره نوجوانی دست به رفتارهایی می زنند که سلامت حال و آینده آنان را مورد تهدید قرار می دهد.
راهکارهایی در جهت مقابله با رفتارهای پر خطر نوجوانان
با توجه به عواقب زیان بار رفتارهای پرخطر در نوجوانان در ابعاد فردی، خانوادگی و اجتماعی، تمام کوشش دست اندرکاران حوزه آموزش و پرورش و بهداشت و درمان بایستی بر کاهش بروز این رفتارها و عوارض ناشی از آن معطوف گردد، طبق نظر کارشناسان، این مهم از طریق ایجاد و گسترش مفهومی بهنام”سرمایه های تکاملی” جهت ایجاد سپر حفاظتی در نوجوانان امکان پذیر می باشد، سرمایه های تکاملی، کیفیات و تجارب مثبتی هستند که به نوجوان کمک می کنند که رشد روانی ـ اجتماعی سالمی داشته و به بزرگسالانی مراقب و مسئول تبدیل شوند، این سرمایه ها که می توانند به صورت درونی و بیرونی باشند، نفوذ قوی بر رفتار فرد دارند، به طوری که از بروز مشکلات رفتاری و آسیب های اجتماعی جلوگیری نموده و سبب ارتقاء رفتارها و نگرش های مثبت در فرد می گردند. سرمایه های تکاملی می توانند به عنوان ویژگی های مثبت فرد و محیط پیرامون وی باشند؛ نظیر وجود حمایت خانوادگی و ارتباطات مثبت افراد خانواده با یکدیگر، توجه والدین به مسائل و مشکلات نوجوان از طریق ارتباط اولیاء و مربیان، واضح و روشن بودن قانون، مرزها و قیود در خانواده، وجود الگوهای مثبت بزرگسال در خانواده و مدرسه برای نوجوان، مدت زمان حضوردر خانه و بودن با والدین، میزان نظارت رسمی و نظارت های غیررسمی (سازمان های غیردولتی، انجمن ها، همسایگان) در سطح جامعه، عملکرد مثبت رسانه ها، بسیج های اطلاع رسانی و وجود سیستم های قوی مشاوره، کاهش بیکاری، وجود منابع کافی برای برنامه ریزی اوقات فراغت نوجوانان و افزایش روی آوردن آنان به فعالیت های ورزشی و هنری.
به علاوه طی سالیان اخیر جهت پیشگیری از رفتارهای پرخطر و عوارض ناشی از آن، جهت کمک به کودکان و نوجوانان برای تقویت توانایی سازگاری و انعطاف پذیری با استرس ها و چالش ها، ایجاد مهارت های اجتماعی مثبت و ایجاد یک محیط پرورشی و تربیتی مطلوب در خانواده، مدرسه و جامعه، برنامه هایی طراحی و اجرا گردیده است. برنامه های آموزشی اگر در حوزه های عاطفی ـ اجتماعی (نظیر آموزش معیارهای انتخاب دوست، نحوه مناسب گذران اوقات فراغت و غیره) با توجه به مسائل فرهنگی دانش آموزان و متناسب با سطح رشد و تکامل آنان بوده و در چندین دوره تحصیلی ارائه و به نوعی تکرار شوند، می توانند در کاهش رفتارهای پرخطر در نوجوانان مؤثر باشند.
سخن آخر با والدین و نهاد های اجتماعی
برنامه های پیشگیری از رفتارهای پرخطر و ارتقاء سلامت روانی ـ اجتماعی نوجوانان بایستی، درمراحل زودهنگام شروع گردد و برنامه ای ادامه دار و پیگیر، همه جانبه و جامع باشد و بر تأثیر خانواده و همسالان بر رفتارهای نوجوان توجه و تأکید داشته باشد. در نهایت اینکه بهره مندی از وجود خانوادهای سالم و منسجم که تأمین کننده نیازها و بهداشت روانی ـ اجتماعی نوجوان باشد، بهبود روابط فی مابین والدین و نوجوانان به صورتی که والدین، بهترین دوست و حامی نوجوان بوده و اتخاذ روش فرزند پروری صحیح از سوی والدین (مجاب و متقاعد کردن نوجوانان و نه اعمال خشونت و زور)، به عنوان مهم ترین عوامل خانوادگی مؤثر بر کاهش رفتارهای پرخطر در نوجوانان مطرح می باشند. همچنین آموزش های جامع و پیگیر(جهت افزایش آگاهی و تغییر نگرش و رفتارها) به نوجوانان در رابطه با شایع ترین رفتارهای پرخطر(دوستی با جنس مخالف) و همچنین به والدین آنان در رابطه با روش های صحیح فرزندپروری و چگونگی کنترل و راهنمایی نوجوانان، می تواند در کاهش این معضل اجتماعی و تعدیل عوامل خانوادگی مؤثر بر آن مفید باشد.
دیدگاهتان را بنویسید